तीन दिवसीय ज्ञानमार्ग कार्यक्रम
तीन दिवसीय ज्ञानमार्ग कार्यक्रम
हा अभ्यासक्रम ज्ञानमार्गाचा संक्षिप्त परिचय आहे.तो तीन मुख्य शिकवण देतो - आत्मज्ञान, जगाचे ज्ञान आणि ब्रह्मन चे ज्ञान (अद्वैत). हे ज्ञान गुरु-शिष्य परंपरेनुसार थेट शिष्याला समोरासमोर संभाषण करून दिले जाते. ही पद्धत व्याख्यान नसून संभाषण आहे. विद्यार्थ्यांच्या समजुतीनुसार प्रत्यक्ष संभाषण थोडे वेगळे असू शकते.दररोज एका विषयावर चर्चा केली जाते, ज्यास सुमारे ४५ ते ६० मिनिटे लागतात.
केवळ एक पात्र शिक्षक किंवा ज्ञानमार्ग कार्यक्रम पूर्ण केलेला विद्यार्थी हा अभ्यासक्रम शिकविण्यास सक्षम आहे. कार्यक्रमाच्या ७ व्या पायरीवर असलेले साधक देखील ते पूर्ण करू शकतात.
ही सेवा पूर्णपणे विनामूल्य आहे आणि फोन किंवा इंटरनेटद्वारे प्रदान केली जाते.
या पृष्ठावर शिक्षक किंवा स्वयंसेवकांची माहिती आहे: शिक्षक/स्वयंसेवक
सावधगिरी
हे ज्ञान फक्त ज्यांना आवड आणि स्वारस्य आहे, विशेषतः ज्ञानाचे साधक किंवा अध्यात्मात रस असलेले. सामान्य लोक किंवा अपुरी बुद्धिमत्ता असलेल्या लोकांनी हे शिक्षण घेऊ नये. हुशार आणि जिज्ञासू मुलांनाही शिकवले जाऊ शकते.
कोणत्याही परिस्थितीत हे ज्ञान मानसिक किंवा शारीरिकदृष्ट्या अयोग्य, किंवा अतिरेकी किंवा संकुचित विचारसरणीचे किंवा पुराणमतवादी लोकांना दिले जाऊ नये.
हे प्रशिक्षण देणारी व्यक्ती कोणत्याही अनपेक्षित परिणामांसाठी स्वतः जबाबदार आहे.
या ज्ञानासाठी कोणी पैसे किंवा इतर काही मागू नये. ती सेवा म्हणून मोफत पुरवली पाहिजे.
प्रस्तावना: ज्ञानमार्ग
ज्ञानाचा मार्ग ज्ञानाला समर्पित एक आध्यात्मिक मार्ग आहे आणि या मार्गाचे अनुसरण केल्याने अज्ञानाचा नाश होतो. सर्व प्रकारचे अज्ञान हे बंधन आणि दु: खाचे मूळ कारण आहे हे जाणून, ते योग्यरित्या प्रशिक्षित केले पाहिजे.आम्ही योग्य प्रशिक्षणाद्वारे आणि अनुभवी शिक्षकाच्या अंतर्गत ते दूर करण्याचा प्रयत्न करतो.ही एक जीवनशैली आहे; ज्यात आपण नेहमी ज्ञानामय होऊन जगतो. हा थेट आणि अंतिम मार्ग आहे.
ज्ञानाचे साधन
ज्ञान मिळवण्याचे दोनच मार्ग आहेत: 1. प्रत्यक्ष अनुभव (प्रत्यक्ष पुरावा) आणि 2. तर्क (अनुमान)
ज्ञानमार्गाचे फळ /सिद्धि
- आत्मज्ञान (आत्म-साक्षात्कार)
- ब्रह्मज्ञान म्हणजे एकतेची भावना
- सर्व अनुभव हे भ्रम आहेत हे जाणून घेणे
- दुःखाचा शेवट
- संपूर्ण स्वातंत्र्य
- तृप्ती
- मुक्ति
- पूर्ण आनंद /अंतिम आनंदाची स्थिती
- जलद आध्यात्मिक उत्क्रांती
- आणि इतर अनेक फायदे
ज्ञानाचे प्रकार
- आत्मज्ञान. मी कोण आहे? मी काय आहे?
- जगाचे किंवा मायाचे ज्ञान. हे जग किंवा शरीर खरे आहे का?
- एकत्व किंवा ब्रह्मज्ञान. सर्व काही एक कसे आहे?
दिवस पहिला: आत्मसाक्षात्कार
‘मी कोण आहे’ आणि ’माझे मूळ सार काय आहे’ हे शोधण्याचा प्रयत्न करूया. आपण हे कसे करू शकतो? आपण प्रत्यक्ष अनुभव आणि तर्का द्वारे, आपल्याला माहित असलेल्या गोष्टीं पडताळुन बघायला हव्यात आणि मग ते ‘मी’ आहे की नाही हे पडताळुन बघायला हवे.
स्वतःला एकामागून एक खालील प्रश्न विचारता येतील.
वस्तू
थेट अनुभव आणि तर्काच्या आधारावर 'वस्तूं'शी माझा संबंध.
मी आत्ता कुठे आहे?
माझ्या समोर काय आहे?
मी वस्तु बघत आहे की वस्तु माझ्याकडे बघत आहे?
काही शंका आहे का?
‘मी वस्तू नाही’ असे म्हणू शकतो का? ‘मी’ वस्तूला बघत आहे पण वस्तु मला बघत नाही? तर हे स्पष्ट होईल की ‘मी’ वस्तु असू शकत नाही.
म्हणून माझ्या प्रत्यक्ष अनुभवातून मी असे म्हणू शकतो की जे काही मी पाहू शकतो ते ‘मी’ असू शकत नाही. त्याचप्रमाणे ऐकण्यासाठी , स्पर्श करण्यासाठी किंवा विचार करण्यासाठी, पण तीच गोष्ट लागू होते.
आता जर आपण वस्तू बदलली तर तुम्ही काय म्हणाल?
तुम्ही म्हणाल का वस्तु बदलली की ‘मी’ बदलले/बदललो?
जर वस्तू बदलली तरी पण ‘मी’ बदलत नाही, तर माझ्या प्रत्यक्ष अनुभवातून मी असे म्हणू शकतो की, जर वस्तू बदलली तर ती ‘वस्तू’ मी नाही.
तर आपण दोन महत्त्वाच्या नियमांकडे येऊ:
१. ज्याचा मला अनुभव होतो , ते मी नाही . २. जर काही बदलत असेल, ते मी असू शकत नाही .
या दोन नियमांबाबत काही शंका आहे का? हे दोन्ही नियमांची पूर्णपणे पडताळणी करणे अत्यंत महत्वाचे आहे.
आता आपल्याला सर्व काही तपासण्याची गरज नाही
आता 'मी नाही' असे म्हणण्यासाठी आपल्याला प्रत्येक गोष्टीचे परीक्षण करण्याची गरज नाही. आपण येथे तर्क वापरू शकतो. मी वस्तू नाही; मी जे काही पाहू शकतो, किंवा जे काही बदलत आहे, ते मी असू शकत नाही.
परिणाम: जगातील कोणतीही वस्तू मी नाही. मी वस्तूंमध्ये नाही.
शरीर
प्रत्यक्ष अनुभव आणि तर्कावर आधारित ‘शरीरा’शी माझा काय संबंध आहे?
आता आपण शरीराकडे पाहू आणि दोन नियमांचा वापर करू अनुभव आणि तर्क.
तुम्ही शरीराकडे बघत आहात की शरीर तुमच्याकडे बघत आहे?
जर ते बदलत असेल तर ते मी नाही. शरीर मी नाही. शरीराचा कोणताही भाग मी नाही कारण सर्व भाग बदलत आहे. समान तर्क शरीराच्या कोणत्याही भागाला लागू होते.
दोन नियमांचा वापर केल्याने असे दिसून येते की जर मला शरीर अनुभवता आले तर, हे शरीर मी नाही. जर शरीर बदलत असले तर ते शरीर ‘मी’ नाही. ‘मी’ शरीराचा अवयव नाही कारण अवयव बदलत आहे. हेच तर्क, शरीराच्या कोणत्याही भागाला (अवयवाला) लागू होते.
परिणाम: शरीराचा कोणताही भाग (अवयव) मी नाही किंवा ‘मी’ हे शरीर नाही.
संवेदना
प्रत्यक्ष अनुभव आणि तर्क यावर आधारित 'संवेदनां'शी माझा काय संबंध आहे?
आता मी आरशात जे पाहतो त्याकडे बघण्याऐवजी, मला जाणवणाऱ्या शरीराच्या संवेदनांवर लक्ष केंद्रित करूया, जसे की वेदना, भूक, झोप, थकवा इत्यादी.
चला शरीराच्या वेदनांचे उदाहरण पाहू. आपण वेदना अनुभवत आहात का वेदनांना आपला अनुभव होतो आहे ? वेदना येतात आणि जातात का? त्या बदलतात का?
दोन नियम वापरा आणि तपासा की वेदना ‘मी’ आहे का?
प्रत्यक्ष अनुभवावर आधारित जर उत्तर असे असेल की मला वेदना होत नाही, तर मी तर्काच्या आधारावर असे म्हणू शकतो की 'मी' शरीरातील कोणतीही संवेदना नाही.
परिणाम: ‘मी’ संवेदना नाही. कोणतीही ‘संवेदना’ मी नाही.
भावना
प्रत्यक्ष अनुभव आणि तर्कावर आधारित 'भावनां'शी माझा काय संबंध आहे? चला आपल्या भावना पाहू - क्रोध, भीती, आनंद, दुःख.
जेव्हा मी रागावतो, तेव्हा राग मला अनुभवत आहे का मी राग अनुभवत आहे? राग येतो आणि जातो का?
दोन नियम वापरा आणि राग मी आहे का ते तपासा.
प्रत्यक्ष अनुभवाचा वापर केल्यास उत्तर आहे की ‘मी’ राग नाही, मग तर्क वापरून मी असे म्हणू शकतो की ‘मी’ भावनांपैकी 'मी' कोणतीही भावना नाही.
परिणाम: मी भावना नाही. कोणतीही भावना मी नाही.
विचार
प्रत्यक्ष अनुभव आणि तर्क यावर आधारित 'विचारां’शी माझा काय संबंध आहे?
‘मी’ विचारांचा अनुभव करतो कि ‘विचारांना’ माझा अनुभव होतो ?
"मी हा आहे की तो" असा विचार देखील एक विचार आहे ना ? (हा विशिष्ट विचार अहंकाराचा दृष्टीकोन आहे, जो कशालाही "मी" म्हणून घोषित करू शकतो). ही महत्वाची वृत्ती "मी" ला विविध अनुभवांशी जोडते आणि हा विचार सुद्धा येतो आणि जातो.
विचार येतात आणि जातात का? ते बदलतात का?
दोन नियम वापरा आणि ‘विचार’ मी आहे का ते तपासा. जो हे म्हणतो कि मी हे 'विचार' आहे किंवा ते 'विचार' आहे? तर्क वापरल्यास अस आढळून येईल कि हे म्हणणारा देखील ;'मी' नाही .
परिणाम: मी विचार नाही. कोणताही विचार मी नाही.
इच्छा
प्रत्यक्ष अनुभव आणि तर्कावर आधारित 'इच्छेशी' माझा काय संबंध?
मी इच्छेला अनुभवतो आहे की इच्छा मला अनुभवते आहे?
इच्छा येतात आणि जातात का?
दोन नियम वापरा आणि मी कोणत्याही प्रकारची इच्छा आहे का ते तपासा.
परिणाम: मी इच्छा नाही. कोणतीही इच्छा मी नाही.
स्मृती /स्मरणशक्ती
प्रत्यक्ष अनुभव आणि तर्कावर आधारित 'स्मृतीं'शी माझा काय संबंध? मला स्मृतीचा अनुभव होतो आहे की स्मृतीला माझा अनुभव होत आहे?
स्मृती येते आणि जाते? स्मृती बदलत आहे का? स्मृती बदलत असताना मी बदलत आहे का?
जेव्हा मी विसरतो, तेव्हा मी 'मी नाही' असे म्हणतो, की 'मी विसरलो' असे म्हणतो?
एक वर्षापूर्वी मी काय घातले होते ते मला आठवते का? जेव्हा आपल्याला काही आठवत नाही, तेव्हा आपण "मी नाही" असे म्हणतो किंवा "मी विसरलो" असे म्हणतो? म्हणून जरी मी एक वर्षापूर्वी काय घातले होते ते मला आठवत नसेल किंवा मी काही विसरलो असलो तरी मी तिथेच होतो.
स्मृतीमध्ये काय आहे? माझे नाव काय आहे? मला कोणीतरी नाव दिले आहे आणि ते नाव माझ्या स्मृतीत/आठवणीत कोरलेले आहे. मला ते पटकन आठवले तर ते फक्त माझ्या आठवणीत आहे. जर स्मृती मी नाही तर मी माझे नाव देखील नाही. हे फक्त एक नाव आहे.
शिक्षणा बद्दल तुमचे काय मत आहे? शिक्षण स्मृतीमध्ये नाही का? शिक्षण कायम टिकते का?
स्मरणशक्ती गेली तर शिक्षणही जाते. मी माझा व्यवसाय किंवा कौशल्य देखील नाही. हे देखील स्मृतीमध्ये आहे.
मला माझ्या नातेवाईकांबद्दल आई, वडील, पती, मुलगा वगैरे कसे कळेल? माझ्या नातेवाईकांची माहिती माझ्या आठवणीतून येते का? जर स्मृती पुसली गेली तर मी माझ्या नातेवाईकांना ओळखू शकेल का? जर स्मृती पुसली गेली तर संबंध कुठे आहेत? मी असे म्हणू का की 'मी अस्थित्वात नाही' , किंवा मी असे म्हणू की मला माझे नातेवाईक आठवत नाहीत? जर स्मरणशक्ती गेली असेल तर सर्व संबंध देखील संपतात.
जात, धर्म, राष्ट्रीयत्व इत्यादी माहिती कोठून येते? ते फक्त बालपणात इतरांनी लादलेल्या कल्पना नाहीत का? त्यांच्याबद्दलचे माझे विचार इतरांनी मला सांगितल्यानुसार आकार घेत आहेत, परंतु मी त्यापैकी कोणी नाही.
परिणाम: मी स्मृती नाही, आणि जे काही स्मरणात आहे, मी असू शकत नाही.
लिंग
मी पुरुष आहे की स्त्री? मला हे कसे कळले? हे स्वाभाविक आहे की आपल्या शरीरामुळे! कारण दोन प्रकारचे शरीर आहेत - एक पुरुषाचे आणि एक स्त्रीचे. पण आपण आधीच पाहिले आहे की मी शरीर नाही.
मी पुरुष असो किंवा स्त्री, मला माझ्या शरीराच्या आधारावर सांगितले जाते. जर मी ही कल्पना सोडून दिली तर मला कोणत्याही प्रकारचा लिंगभेद करण्याची गरज नाही.
आता सर्व लिंगभेद, स्त्री -पुरुष भेद, जो फक्त एक काल्पनिक अवतार आहे, ते मागे राहिले आहेत. हे सर्व फक्त एक स्मृती आहे.
आता जे काही शिल्लक आहे , त्याला 'मी' म्हणू शकतो का?
मला वाटलेली प्रत्येक गोष्ट जी 'मी' आहे 'ती' प्रत्येक गोष्ट 'स्मृतीचा भाग आहे.
दोन नियम वापरून असे आढळले की कोणतीही स्मृती मी नाही. जे तार्किकदृष्ट्या मला हे जाणून घेण्यास प्रवृत्त करते की, मला कोणताही अनुभव मी नाही. सर्व अनुभव स्मृतीमध्ये साठवले जातात आणि जर स्मृती ‘मी’ नसेल तर, जे काही अनुभव होतील ते ‘मी’ असू शकत नाही.
परिणाम: मी अनुभव नाही. कोणताही अनुभव मी नाही.
अनुभव घेणारा/ अनुभवकर्ता
आता स्वतःला प्रश्न विचारा- जर मी जगातली कोणती वस्तू नाही, शरीर नाही, संवेदना नाही, भावना नाही, विचार नाही, इच्छा नाही, स्मृती नाही किंवा अनुभव नाही; मग 'मी' आहे तरी कोण ?
जर मी यापैकी काहीच नसेल, तर सर्व अनुभव कोण पाहत आहे?
मी अजूनही आहे मी सर्व काही पहात आहे. मी अनुभकर्ता आहे. मी साक्षीदार आहे. अनुभव घेणारा केवळ असू शकतो , त्याचा अनुभव होत नाही. मी कोणताही अनुभव नाही. मी कधी म्हणू शकतो की मी अनुभकर्ता नाही?
आकार/ रूप
आता आपण साक्षीदारा बद्दल जाणून घेऊया. मला या साक्षीदारामध्ये कोणताही आकार, रूप, रंग, सामग्री, पदार्थचा अनुभव होतो का?
जर एक रूप असेल तर माझ्या डोळ्यांना ते दिसले असते. जर एक रूप असते तरी मी ते रूप नाही. साक्षीदार अजूनही इथेच आहे. पण शोध घेतल्यावर इथे काहीच सापडत नाही. साक्षीदारा रिक्त आहे, शून्य आहे. साक्षीला रंग, आकार, रूप, पदार्थ वगैरे नाही, पण तो अजूनही तिथेच आहे.
साक्षीदारात काही खंड, ऊर्जा, अवस्था, वीज, अणू इत्यादी गोष्टी आहेत का? या गोष्टी एकतर पाहिल्या किंवा जाणवल्या जाऊ शकतात किंवा त्या बदलतात. साक्षीदाराला असे अनुभवता येत नाही.
परिणाम: मी निराकार आहे.
बदल
बदल होताच आपण ते पाहू शकतो, परंतु नियम #2 म्हणतो की मी बदलत नाही.
ज्यात बदल होतात ते शाश्वत नसतात आणि जे बदलत नाहीत ते शाश्वत असतात. मी तो आहे जो कायम आहे, बाकी सर्व काही परिवर्तनीय आहे.
परिणाम: मी अपरिवर्तनीय आहे.
जन्म
माझा जन्म कधी झाला?
जन्म म्हणजे बाळाच्या शरीराची निर्मिती. हा एका शरीराचा जन्म होता आणि आता ते लहान शरीर निघून गेले आहे. शरीर जन्माला आले आणि मला सांगण्यात आले की मी जन्मलो आहे. तथापि, मी ते शरीर नाही आणि मी हे प्रौढ शरीर नाही. हे शरीर म्हणजे अवयव, पदार्थ, अन्न इत्यादींचा संग्रह आहे. माझा जन्म झाला असे मी म्हणू शकत नाही, पण तरीही मी आहे.
जन्म ही फक्त बदलण्याची प्रक्रिया आहे, पण मी बदलत नाही, त्यामुळे माझा जन्म अशक्य आहे.
माझा (साक्षीदाराचा) जन्म कधी झाला हे कोणतेही जन्म प्रमाणपत्र मला सांगू शकत नाही. साक्षीदारामध्ये असे काहीही नाही जे रूप धारण करू शकते, ते निराकार आहे, म्हणून तो जन्म घेऊ शकत नाही. फक्त देह जन्माला येऊ शकतात, मी (साक्षीदार) नाही.
म्हणूनच माझ्यासाठी (साक्षीदारासाठी) जन्माला येणे अशक्य आहे.
परिणाम: मी अजन्मा आहे, मी जन्महीन आहे.
वय आणि मृत्यू
मी वृद्ध होत आहे का?
माझा जन्म झाला नसेल तर मी म्हातारा कसा होऊ शकतो?
वृद्ध होणे ही शरीरातल्या बदलाची प्रक्रिया आहे. पण मी कधीही बदलत नाही, म्हणून मी कधीच म्हातारा होत नाही. साक्षीदारा मध्ये असे काहीही नाही जे वयानुसार किंवा कालांतराने खराब होऊ शकते.
जर एखादी गोष्ट जन्माला आली तर ती मृत होते का?
झाडे, वनस्पती, जीव इत्यादी जन्माला येतात आणि मरतात, माती मातीकडे परत जाते. मानवी शरीरे जन्म घेत राहतात आणि मरतात.
वस्तूंची निर्मिती, एकत्रीकरण आणि विघटीकरण होत राहते. काहीच शिल्लक राहत नाही. जे जन्माला येते ते मरण्यास बांधील असते. मृत्यू देखील फक्त एका रूपापासून दुसऱ्या रूपात बदल आहे.
माझा जन्म झाला नाही तर मी मरू शकतो का?
मी कधीच जन्मलो नाही, मी मरू शकत नाही. मृत्यू ही देखील एक घटना आहे जी एका स्वरूपाचे दुसर्यामध्ये रूपांतर होते.
परिणाम: मी अविनाशी आणि अमर आहे.
मोक्ष आणि पुनर्जन्म
जर मी जन्माला आलो नाही किंवा मेलो नाही तर मला पुनर्जन्म घेणे शक्य आहे का?
मी कधीच जन्मलो नाही, मी कधीच मरणार नाही आणि माझा पुनर्जन्म देखील होणार नाही. पुन्हा पुन्हा जन्म घेणारा 'मी' नाही.
पारंपारिक पद्धिती नुसार मुक्ती म्हणजे काय? जन्म आणि मृत्यूच्या चक्रातून मुक्त होणे असा विश्वास आहे.
मला पुन्हा जन्म घेणें शक्य आहे का? नाही! म्हणून मी आधीच या चक्रातून मुक्त आहे.
आता याच क्षणी माझा मुक्ती शक्य आहे.
स्वातंत्र्य म्हणजे काय? स्वातंत्र्य कोणत्याही गोष्टींनी बांधलेले नसते. अशी कोणती गोष्ट आहे का जी साक्षीदाराला बांधून ठेऊ शकते?
मला खाण्याची, झोपण्याची, विश्रांतीची गरज आहे का? कोणी मला तुरुंगात टाकू शकेल का?
अशा प्रकारे तपासताना, मला कोणतीही मर्यादा किंवा सीमा सापडत नाहीत. मी अमर्याद आहे
परिणाम: मी मुक्त, स्वतंत्र, अमर्याद आणि अंतहीन आहे.
शांतता आणि आनंद
इच्छा नसताना, विचार नसताना, भावना नसताना, काहीच करायचे नसताना मी शांत नाही का? या शांततेला बाधा आणणारे काही आहे का? इथे वास्तविकतः काहीच होत नाही.
सुख आणि दु: ख दोन्हीचा पूर्णपणे अभाव आहे. या अवस्थेला परमानंद म्हणतात. हा माझा खरा स्वभाव आहे.
परिणाम: मी शाश्वत, शांत आणि आनंदी आहे, जो कधीही नाहीसा होत नाही.
प्रेम
जर तुम्ही विचारलेले सर्व प्रश्न मी स्वतःला विचारले तर 'मी काय आहे' असे मी म्हणू?
तुमच्या आणि माझ्यामध्ये मूलभूत फरक आहे का?
बाटलीचे पाणी काचेच्या पेल्यातल्या पाण्यापेक्षा वेगळे आहे का? जेव्हा बाटली आणि काच फुटतात तेव्हा आपण पाणी वेगळे करू शकतो का? पाणी हे सार आहे, वेगवेगळ्या भांड्यांमध्ये एकच पाणी आहे.
तुम्ही जे कोणी आहात, मी पण तेच आहे. तुझ्यात आणि माझ्यात काहीच फरक नाही. मी अनुभकर्ता आहे, आणि तुम्हीही.
समुद्रात दोन लाटा - एक म्हणतो की मी पाणी आहे आणि दुसरा म्हणतो की मी सुद्धा पाणी आहे. ते सारखे आहेत की वेगळे? कदाचित रूप भिन्न असतील, परंतु ते समान आहेत.
रूप भिन्न असू शकतात जे मी नाही, परंतु शेवटी फक्त मूळ सार राहतो. जेव्हा कोणतेही रूप नसते तेव्हा तुम्ही आणि मी एक होतो. मी तू बनतेस आणि तू मी होतो. नातेसंबंध एक होण्यापेक्षा चांगले असू शकतात का? ते जवळ असू शकते का? जेव्हा दोन एक होतात, ते प्रेम असते. वेगळेपणा नाही. आपण खरोखर एक साक्षीदार आहोत.
तर थोडक्यात, मी आहे:
- जन्महीन
- मृत्यूहीन
- वयहीन
- निराकार
- बदलत नाही
- शून्य
- शुद्ध
- अनंत
- मुक्त
- शांतता
- आनंद
- प्रेम
हेच माझे अस्तित्व आहे, हेच मी आहे.
हे आत्मज्ञान किंवा आत्मसाक्षात्कार आहे.
दुसरा दिवस: जगाचे ज्ञान/ मायाज्ञान
आपण आता पुन्हा एकदा प्रत्यक्ष अनुभव आणि तर्क ह्या साधनांचा वापर करून हे पाहूया की सर्व अनुभव हे एक भ्रममात्र आहेत , किंवा ते असत्य आहेत, त्यामध्ये जराही सत्य नाही.
प्रत्यक्ष अनुभव
स्वतःला एका नंतर एक खालील प्रश्न विचारा.
मी आता कुठे आहे? (किंवा माझे शरीर आता कुठे आहे?) माझ्या समोर काय आहे? (वस्तुला नाव द्या)
चला आता फक्त त्या वस्तूकडे पाहूया. मी ती वस्तु बघत आहे किंवा मी ती वस्तु प्रत्यक्ष अनुभवत आहे किंवा माझे डोळे त्या वस्तुबद्दल जे काही टिपत आहेत ते मी अनुभवत आहे?
तुम्ही पहाल की तुमचे डोळे त्या वस्तूबद्दल जे काही दाखवत आहेत तेच तुम्ही अनुभवत आहात.
याबद्दल काही शंका आहे का?
आता, असे म्हणूया की तुमच्या समोर एक लाल टमाटा आहे.
टमाट्याचा रंग काय आहे? आपण लाल म्हणण्याची शक्यता आहे. जर आपण या टमाट्या वर निळा प्रकाश प्रकाशित केला तर टमाट्याचा रंग काय असेल? तो काळा असेल. टमाटा लाल दिसतो कारण तो सूर्याच्या पांढरा प्रकाश शोषून घेतो, सर्वरंग शोषून घेतो आणि लाल प्रकाश परावर्तित करतो. जर आपण त्याला निळ्या रंगाच्या प्रकाशात ठेवले तर निळा प्रकाश सगळे रंग तो प्रकाश शोषून घेईल आणि आता टमाटा काळा दिसेल.
टमाट्याचा 'वास्तविक रंग' काय आहे?
जर कोणी असे म्हणत असेल की जेव्हा मी दिवसाच्या प्रकाशात टोमॅटोचा जो रंग तोच रंग खरा आहे, तर टमाट्याचा खरा रंग लाल असेल. केशरी प्रकाशात जो रंग असतो तोच रंग मी खरा रंग घेईन असे कोणी म्हणू शकते; पांढरा नाही, निळा नाही.जर वेगवेगळ्या लोकांनी वेगवेगळ्या प्रकाशा अंतर्गत टमाट्याचा रंग निवडले असते तर टमाटा चा वास्तविक रंग कोणता आहे?
प्रत्यक्षात कोणताही रंग नाही आहे . हा एक कल्पनेने निर्णय घेण्यात आले आहेत . बरेच लोक ह्या बाबी वर एकमत आहेत की टमाट्याचा खरा रंग लाल आहे , परंतु आपण आता असा विचार करूया की सूर्यप्रकाश पांढरा असण्याऐवजी निळा आहे तर सर्वानी हे मान्य केले असते की टमाटा काळा आहे . आणि तेच वास्तव्य बनले असते.
आपले डोळे आपल्याला जे काही सांगतात किंवा दाखवतात, जसे की आकार आणि रंग ह्यां गोष्टींचा आपल्याला अनुभव होतो . परंतु जे वास्तव्य आहे ते कधीच दिसत नाही आणि ते कोणाला ही माहीत नाही . अशाप्रकारे आपण हे पहिले की वास्तविक तिथे कोणताही रंग नाही हे सर्व मानले आहे.
जर अशी एखादी व्यक्ती असेल ज्याच्या डोळ्यांत समस्या असल्या कारणाने तो एकाच्या जागी दोन वस्तू पाहतो. तर तो हे म्हणेल की दोन टमाटे आहेत. खरच दोन टमाटे आहेत का ?
प्रत्येकाच्या डोळ्यात असा दोष असेल तर किती टमाटे दिसतील? दोन ,सत्य फक्त सहमतीद्वारे झालेला एक करार आहे.
असे लोक आहेत जे ट्रॅफिक लाइट पाहू शकत नाहीत. त्यांना ते रंग कधीच दिसत नाहीत. अंध व्यक्तीसाठी चंद्र नाही आणि तारे नाहीत. जग इंद्रियांमुळे दिसते. वेगवेगळ्या प्राण्यांना वेगवेगळ्या संवेदना असतात. काही प्राण्यांना आपल्यापेक्षा चांगले इंद्रिय असतात.
आता समजा जर तुमच्या स्पर्शात दोष असेल आणि तुम्ही टमाट्याला ला स्पर्श केला आणि तुम्हाला तिथे दोन टमाटे आहेत अशी जाणीव झाली ,तर मग आता तिथे दोन टमाटा आहेत ह्यात तुम्हाला तीळमात्र पण शंका राहणार नाही .
टमाट्याचा भ्रम इंद्रियांनी निर्माण होतो. इंद्रिये आपल्याला सांगतात की तेथे काय आहे. खरं तर तिथे काय आहे हे आपल्याला माहित नाही.
जेव्हा कधी आपले शरीर आजारी पडते वा ताप येतो तेव्हा आपण जे काही खातो त्याला चव लागत नाही . वास्तविकतेत वस्तूं मध्ये किव्हा अन्नामध्ये चव नसते , चव ही आपल्या जिभेद्वारे निर्माण केली जाते.
चला आणखी एक उदाहरण घेऊ- आपण तीन वाटी पाणी घेऊ. पहिल्या वाटीत गरम उकळते पाणी आहे, तिसऱ्या वाटीत बर्फाचे थंड पाणी आहे, आणि मधल्या वाटीत साधे पाणी आहे .
तुम्ही तुमचा हात गरम पाण्यात बुडवा आणि नंतर तो तुम्ही मधल्या वाटीत बुडवा, तुमच्या हाताला ते पाणी थंड वाटेल. आता परत एकदा हात बर्फाच्या पाण्यात बुडवा आणि नंतर तोच हात पुन्हा मधल्या वाटीत बुडवा आता तुम्ही हे पाहू शकता की ते पाणी ऊबदार जाणवत आहे ,परंतु वास्तवात मधल्या वाटीतील पाणी गरम आहे की थंड ? तिसऱ्या वाटीच्या तुलनेत ते गरम आहे, परंतु पहिल्या वाटीच्या तुलनेत थंड आहे.
ते परस्परसंबंधी आहे. इंद्रिया ते तयार करत आहेत. तेथे गरम किंवा थंड नाही.
आपण आणखी एक उदाहरण घेऊ- जर तुम्ही भूक लागलेल्या भिकाऱ्याला मागील 3 दिवसांपासून शिळ्या भाकरीचा तुकडा फेकला तर त्याची प्रतिक्रिया काय असेल? किंव्हा जर तुम्ही त्याला दहा रुपये दिले तर त्याला खूप आनंद होईल. जर तुम्ही आता हीच भाकरी कोट्यधीशांकडे फेकली तर त्याला कसे वाटेल? संतप्त आणि अपमानित नाही का ? हे कसे शक्य आहे की वस्तू समान आहेत तरीही ती एका व्यक्तीला आनंद देते आणि दुसऱ्या व्यक्तीला दुःख देते? हे पूर्णपणे व्यक्तिनिष्ठ आहे.
सुख आणि दुःख पूर्णपणे असत्य आहेत , जर ते तिथे असले तरी ते कोणत्याही वस्तू किव्हा व्यक्ती वर अवलंबून नाही, हा एक भ्रम मात्र आहे .
हा झाला आपला प्रत्यक्ष अनुभव ,चला तर्काने पाहू.
तर्क
जर मी माझे नाव “सोनल ” आहे असे म्हटले आणि मी दररोज स्वत:ला सोनल म्हंटलं, तर माझे नाव काय असेल ? जर मी एक दिवस माझे नाव “कमला “, दुसऱ्या दिवशी दुसरेच , तिसऱ्या दिवशी अजून काहीतरी- असे म्हटले तर माझे खरे नाव काय? माझे कोणतेही वास्तविक नाव नसेल कारण ते सतत बदलत राहत आहे . आपण आता हे पाहू शकतो की ते सत्य नाही .
तुम्ही एखादी वस्तू खरेदी करायला जाता आणि दुकानदार म्हणतो की ती ५० रुपयेला आहे, दुसऱ्या दिवशी तो ७० रुपये म्हणतो आणि तिसऱ्या दिवशी त्याच वस्तूसाठी तो ३० रुपये दर आकारतो ; किंमत दररोज बदलत राहते ,म्हणजे किंमत नक्की काय आहे? आपण जर थोडा विचार केला तर हे कळेल की कोणतीही वास्तविक एक अशी किंमत नसते कारण ती सतत बदलत राहते.
मी जेव्हा मालमत्ता खरेदी करण्यासाठी जातो आणि जेव्हा मी एखाद्या व्यक्तीशी बोलतो तेव्हा ते मला त्या मालमत्तेविषयी काही तपशील देतात, पण जेव्हा मी कागदपत्रे पाहतो आणि प्रत्यक्षात जेव्हा ती मालमत्ता पाहतो तर तो तपशील साफ चुकीचा ठरतो, तर ती मालमत्ता मी खरेदी करेल का ? नाही कारण ती आता बदलली गेली आहे.
मी एका व्यक्तीला भेटतो आणि तो एक चांगला सहकारी आहे. परंतु एका महिन्याच्या आत मी त्या व्यक्तीमध्ये बदल पाहतो. तो सतत खोटे बोलतो , तो वाईट काम करतो , इतरांना फसवतो. आता माझा त्या व्यक्तीवर विश्वास राहणार नाही , मी आता असे बोलेल की तू विश्वासू माणूस नाही आहे , मी पुन्हा कधी त्याच्यावर विश्वास ठेऊ शकेल का? नाही कारण तो सतत आपला स्वभाव बदलत आहे.
काय सत्य आहे आणि काय असत्य हे पडताळून पाहण्याचा एकमात्र साधा उपाय आहे तो म्हणजे हे पाहणे की त्या गोष्टीमध्ये बदल होतो आहे की नाही .
जेव्हा मी समुद्राकडे पाहतो तेव्हा मला समुद्रात लाटा दिसतात. मी लाटा सोबत घेऊन आणि समुद्र मागे सोडून जाऊ शकतो का? इथे हे पहा की नक्की काय बदलत आहे लाट की पाणी ? कारण लाटा ह्या अस्थित्वात नसतात.
आता आपण मातीचे भांडे आणि मातीचे उदाहरण घेऊया. मी मातीला न पकडता मातीच्या भांड्याला पकडू शकतो का ? नक्की काय बदलते माती की आकार ? भांड्याचा आकार बदलत आहे , माती कधीच बदलत नाही , ती सर्व भांड्यामध्ये समान असते .
आता दागिने आणि सोन्याचे उदाहरण घेऊ. दागिने कोणतेही आकार घेऊ शकतात , परंतु सोन्याशिवाय दागिण्याचें काय अस्तित्व ? फक्त रूप बदलत आहे , दागिन्यांचा सार एकच आहे , सार कधीही बदलत नाही .
ज्ञानामार्गावर आपला हा मानदंड /निकष आहे की जर काही बदलत असेल म्हणजे परिवर्तनशील असेल तर ते अस्तित्वात नाही, सत्य नहीं , त्याचा काही उपयोग नाही , ते फक्त ती एक फक्त कल्पना आहे. मूळ सार जो आहे तो कधी बदलत नाही , त्या मध्ये कधी परिवर्तन येत नाही , आणि तेच सत्य मानले जाते
आता आपण आपला अनुभव पाहू. तुमच्या अनुभवात असे काही आहे का जे बदलत नाही?
सर्व गोष्टी बदलत आहेत. त्यामुळे सर्व काही खोटे आहे. सर्वकाही एक फक्त भ्रम आहे , काहीही सत्य नाही , ते परिवर्तनीय आहे आणि म्हणून ते असत्य आहे .
फक्त एकच आहे जे बदलत नाही आहे आणि तो मी आहे.
इंद्रिया द्वारे आपल्याला अनुभव होतो खरा , परंतु आपल्याला हे माहीत नसते की ते खर काय आहे ते. आपण एका कोणत्यातरी दृश्यास सत्य मानतो कारण सर्वजण तेच सत्य आहे अस मानतात. ज्यांना आपल्यापेक्षा आजून काहीतरी वेगळे दिसते त्यांना आपण म्हणतो त्यांच्या नजरेत दोष असेल आपल्या नाही.
जसा एक कलाकार एक चित्र बनवतो , त्या चित्रामध्ये त्याला भरपूर काही दिसते , परंतु एका गावातील व्यक्तीला त्यात उभे आडवे मारलेले रंग दिसतील . आता हे चित्र सुंदर असेल की कुरूप ? हा मनाचा खेळ आहे फक्त . हे पूर्णतया ह्या वर आधारित आहे की चित्र नक्की कोण पाहत आहे . सुंदरपणा हा पण एक भ्रमच आहे , जर सर्वांची सहमती नसेल तर चित्र सुंदर आहे असे आपण म्हणू शकत नाही .
अस्थिरता
टमाट्याचे आणखी एक उदाहरण घेऊ. जर आपण टमाटा घेतला आणि तो ५ दिवस एका टेबलावर ठेवले तर काय होईल?
आता आपण सर्व काही जसे आहे तसेच ठेवूया, इंद्रिये जसे आहे तसेच ठेवू, जगाचे नियम जसे आहे तसेच ठेवू .बुद्धी आणि मन पण जसे आहे तसेच ठेऊ . आणि आता फक्त एक कल्पना करा की वेळेची गती वाढली आहे . जसे आपण कोणतंही चलचित्र पुढे पळवतो , तसेच कल्पना करा की आपण वेळेची गती एवढी वाढवली आहे की आता टमाट्याला सडायला ५ दिवस न लागता ५ तास लागले आणि ते आता राहिले नाही . मग आता टमाट्या बद्दल आपला काय विचार असेल ? काय ते वास्तविक आहे ?
आता आपण वेळेची गती एवढी वाढवू की टमाटा सडायला ५ तास न लागता फक्त ५ मिनटं लागली आणि तो नाहीसा झाला . काय टमाटे तुमच्यासाठी अजूनही वास्तविक आहे ?
आता आपण वेळेचा वेग अजुन वाढवून पाहूया , आणि आता टमाटा सडून जाण्यासाठी ५ सेकंड घेतो . तुम्ही टमाटे टेबल वर ठेवला आणि तो कापण्यासाठी चाकू उचलला , आता टमाटो नाहीसा झाला , आता आपला त्याच्याबद्दल काय विचार असेल . तुम्हाला वाटेल की तुम्ही कदाचित स्वप्न पाहत असाल. आपल्याकडे खरोखर टमाटे होते का अशी शंका तुमच्या मनात येईल.
आता वेळेची गती आणखी वाढवा आणि ते एक क्षणात अदृश्य होते , खरच तेथे टमाटे आहे का ?
आपण वेळेच्या गतीला एवढे वाढवूया की टमाटे मध्ये होणारा बदल तुमचे डोळे पकडू शकणार नाहीत , किव्हा तुमची बुद्धी त्याची नोंद घेऊ शकणार नाही . तुम्ही पाहण्या अगोदरच ते टमाटे अदृश्य झाले असेल . आता काय त्याचे असणे तुमच्यासाठी सत्य असेल ? त्याचा काही उपयोग आहे ?
वेळेचा वेग वाढवून आपण हे पाहू शकतो की जे काही उपयोगी आणि वास्तविक आहे ते संपूर्णतः खोटे आणि निरर्थक आहे . जर वेळचा वेग अधिक असेल तर तेथे काहीच खर नाही , केवळ बदल आहे , काय ह्या विचाराशी आपण सहमत आहात ? वस्तूंची स्मृती आणि त्यांमध्ये हळू हळू होणारे बदल ह्यामुळे आपल्याला वस्तू स्थिर स्थाई आणि वास्तविक दिसतात .उदाहरणार्थ टमाटे जेव्हा बदलत असतो तेव्हा ते साधारण ५ दिवस आपल्या स्मृती मध्ये राहते , उत्तरजीविता साठी हे उपयोगी आहे त्याकारणाने ते वास्तविक भासते.
आणखी एक उदाहरण घेऊ.एक दिवस आपण बाहेर जाता आणि एक सुंदर बगीचा पाहता . दुसऱ्या दिवशी त्याच ठिकाणी तुम्हाला एक पडलेली वास्तू किव्हा वाळवंट दिसते , असे वाटते की एक शतक निघून गेले आहे . नंतर पुढील दिवशी तुम्ही परत येता तर तुम्हाला तेथे वाळवंटाच्या जागी आता एक भला मोठा पर्वत दिसतो , परत एकदा १०० वर्षांचा काळ निघून गेलेला असतो . काय आपला ह्यावरती विश्वास बसेल ?
काय हे सर्व आधीपासूनच घडत नाही का ? फरक फक्त एवढा आहे की आता फक्त हळू हळू होत आहे , आणि ज्या वस्तू हळू हळू बदलतात त्याच आपल्याला वास्तविक दिसतात .
विचार आणि भावना देखील असेच आहेत , ते भरपूर वेगाने बदलतात त्यांची पुनरावृत्ती होते म्हणून आपण त्यांना वास्तविक मानतो . प्रत्येक अनुभव हा असा आहे , अनुभवांची छाप आपल्या स्मृती वरती पडते म्हणून आपल्याला ते सत्य वाटतात . ह्याच कारणाने माया मध्ये आपल्याला स्थिरताचा आभास होते .
जर तुम्हाला रोज राग येत असेल जर त्याची पुनरावृत्ती होत असेल तर तुमच्यासाठी राग हा वास्तविक आहे . परंतु जर आपण जीवनामध्ये प्रथमच राग अनुभवत असाल तर आपल्याला हे ही माहीत नसेल की राग म्हणजे नक्की काय आहे . तुम्ही सारखे क्रोधीत होता ह्या कारणाने तुम्हाला तो वास्तविक वाटतो . जर तुम्ही त्याची पुनरावृत्ती थांबवली तर तो तुमच्यासाठी वास्तविक राहणार नाही . स्मृती एक पुनरावृत्ती मात्र आहे त्यामुळे ती वास्तविक जाणवते .परंतु जगण्यासाठी आपल्याला प्रेम , राग इत्यादी भावनांचा उपयोग होतो .
काय सत्य आहे आणि काय सत्य नाही त्याचे निकष हे व्यक्तिनिष्ठ आणि मनमानी पद्धतीचे आहेत . कोणीपण आपल्या आवडी नुसार कोणता पण निकष तयार करतो.
जर एक टमाटा २० लोकांनी पाहिला आणि त्यांना तो गोल , लाल आणि चवदार जाणवला तर ते त्यांच्यासाठी व इतरांसाठीही सत्य बनते. समजा आपण एक स्वप्न पाहत आहात ,आणि त्यामध्ये एक टमाटा २० लोकांनी पाहिला आणि सर्व हेच बोलले की ते गोल ,लाल आणि चवदार आहे , नंतर तुम्ही स्वप्नामधून जागे होता तर काय ते टमाटे वास्तविक होते ?
जागृत अवस्थेत आणि स्वप्न अवस्थेत आपण एकच निकष वापरला , तरीपण एका अवस्थेत एक गोष्ट सत्य आहे तर तीच गोष्ट दुसऱ्या अवस्थेत असत्य आहे .
स्मृती
काही जण असे म्हणू शकतात की जरी सर्व घटना आणि गोष्टींमध्ये तीव्र बदल होत असले तरी ते वास्तविक आहेत कारण ते आणि त्यामध्ये होणारे सर्व बदल आपल्या स्मृतीत साठवले जातात.
जर तुमच्या आठवणीत टमाटा असेल तर तुम्ही ते आता खाऊ शकता का? जर खाऊ शकत नाही, तर ते खरे आहे का?
जे काही स्मृतिमध्ये साठवले जाते ती फक्त सावली आहे. तुमच्या आठवणीतील काहीही खरे नाही. तुमचे संपूर्ण आयुष्य एक सावली आहे, त्यात कोणीही व्यक्ती नाही, आणि जीवनही नाही. सर्व काही पूर्णपणे असत्य, खोटे आहे. तुम्ही असे म्हणू शकता की तुम्ही डॉक्टर किंवा इंजिनिअर किंवा शास्त्रज्ञ किंवा लेखक वगैरे आहात, कोणाचा मुलगा किंवा पती आहात, तुम्ही तुमच्या आयुष्यात खूप काही केले आहे, तुम्ही एका महान राष्ट्राचे आणि एका उदात्त जातीचे आहात; हे सर्व स्मृतिमध्ये साठवले जाते, जी फक्त सावली आहे.
स्मरणशक्ती खरी नाही. स्मृतिमध्ये साठवलेली कोणतीही गोष्ट खरी नसते, परंतु स्मृति जगण्यासाठी उपयुक्त असते. जर तुम्हाला जगण्यासाठी त्याची गरज नसेल तर तुम्ही ते टाकून देऊ शकता. तुम्हाला समजले असेल की तुम्हाला (साक्षीदार) जगण्याची गरज नाही, पण या शरीराला त्याची गरज आहे. पण शरीर तुम्ही नाही.
तुम्हाला स्मृतिची अजिबात गरज नाही, तुम्हाला जगाचीही गरज नाही, पण शरीराला जगाची गरज आहे. आपण जगाला वास्तविक म्हणून स्वीकारले आहे कारण आपण स्मृती सोडू शकत नाही.
आपले जीवन आठवणींनी विणलेला एक भ्रम आहे आणि आपण आपले संपूर्ण आयुष्य ते खरे आहे असे मानून अज्ञानामध्ये घालवतो.
जेव्हा आपण साक्षी भावनेने जगतो, तेव्हा आपण फक्त तेच जगतो जे सत्य आहे, ते ज्ञान आहे. साक्षीभाव ठेऊनच आपण सत्य आणि असत्य यात फरक करू शकतो.
हे असत्याचे ज्ञान आहे, हे मायाचे ज्ञान आहे.
साक्षीदार वगळता सर्व काही माया आहे.
दिवस तिसरा : ब्रह्मज्ञान
येथे आपण तपासतो की :
- सर्व काही एकच कसे आहे?
- इथे द्वैत का नाही?
- अस्तित्व अद्वैत का आहे?
अस्तित्व
अस्तित्व म्हणजे काय ते आधी पाहू.
येथे असलेली प्रत्येक गोष्ट म्हणजे अस्तित्व. इथे काय काय आहे? तुम्ही जिथे जाल, जे काही पाहाल, तिथे तुम्हाला अनुभव येईल आणि एक अनुभवी/अनुभवकर्ता आहे. आणि हे दोघे नेहमी एकत्र असतात. बस हेच मूळ आहे आणि हेच अस्तित्व आहे. आपण पाहू शकतो की ते दोघे एक आहे आणि याला अस्तित्व म्हणतात.
तुम्ही कधी अनुभव आणि अनुभवी/अनुभवकर्ता व्यतिरिक्त काही पाहिले आहे का? ज्या क्षणी तुम्ही म्हणता की काहीतरी अस्तित्वात आहे, तुम्हाला ते अनुभवता आले पाहिजे. आपल्याला पुराव्याची गरज आहे, आणि पुरावा अनुभवावर आधारित आहे. जर तुम्ही असे म्हणता की त्याला अनुभवता येत नाही पण तो आहे, तर तो अनुभवी/अनुभवकर्ता आहे. हे नेहमीच असे असते. म्हणजेच, अनुभव खोटा आहे आणि अनुभवी सत्य किंवा तत्व आहे.
जर अस्तित्व स्वतः अनुभव आणि अनुभवी असेल तर अस्तित्वाचे सार (तत्व) काय आहे? जर अनुभव खोटा असेल आणि अनुभवी/अनुभवकर्ता सत्य असेल तर अस्तित्वाचे सार(तत्व)) म्हणजे अनुभवी/अनुभवकर्ता. अनुभव हा खोटा आहे, म्हणजे तो नाही. आणि स्पष्टपणे मी अनुभवी/अनुभवकर्ता आहे. म्हणून ‘मी’ या अस्तित्वाचा तत्व आहे.
‘मी’ संपूर्ण अस्तित्व आहे.
याबद्दल काही शंका आहे का?
नेहमी एकत्र
चला याकडे दुसऱ्या दृष्टीकोनातून पाहू आणि आणखी काही पुरावे शोधू.
तुम्ही कधी अनुभवकर्ता शिवाय अनुभव घेतला आहे का? किंवा अनुभवी/अनुभवकर्ता कधी अनुभवाशिवाय असू शकतो का?
हे दोघे नेहमी एकत्र असतात. हे असे का आहे? जर एखादी गोष्ट नेहमी एकत्र असेल, तर आपण त्यांना कधीही वेगळे पाहू शकत नाही, तर आपण असे म्हणू शकतो की ते एक आहेत. ज्याप्रमाणे मातीचे भांडे मातीशिवाय, सोन्याशिवाय दागिने आणि पाण्याशिवाय लाटा कधीही दिसू शकत नाही. दागिने सोन्यात बदलता येण्याजोगे,मातीचे भांडे परिवर्तनीय आणि पाण्यात लाटा बदलण्यायोग्य आहेत.
अनुभव आणि अनुभवकर्ता मध्ये अनुभव बदलण्याजोगा (बदलतो) आहे, अनुभवी/अनुभवकर्ता अपरिवर्तनीय आहे आणि दोन्ही एक आहेत. म्हणून जे काही आहे ते माझे रूप आहे. म्हणूनच माझ्याशिवाय कोणताही रुप नाही. मन अनुभव आणि अनुभवी/अनुभवकर्ता मध्ये विभागते. पण मन हे फक्त एक अनुभव आहे. म्हणजे, ते खोटे आहे, आणि फक्त द्वैत आहे असे म्हणणे खोटे आहे.
विभागणी
आता आपण "दोन आहेत" याचा पुरावा शोधूया. अनुभव आणि अनुभवी/अनुभवकर्ता यांच्यात काही अंतर आहे का? अशा प्रकारे आपण प्रत्यक्ष अनुभवाकडे येतो.
क्रमाने स्वतःला हे प्रश्न विचारा:
तू कुठे आहेस?
तुमच्या समोर काय आहे?
अनुभवी/अनुभवकर्ता पासून समोर असलेल्या वस्तूचे अंतर किती आहे?
काही मोजपट्टी घेऊन अंतर मोजा. परंतु हे अंतर शरीरापासून नाही तर तुमच्यापासून म्हणजेच अनुभवी/अनुभवकर्ता पासून मोजावे लागेल. मन म्हणत आहे की वस्तू बाहेर कुठेतरी दूर आहे. अज्ञानामुळे असे दिसते की मी हा देह आहे आणि ती गोष्ट शरीरापासून दूर दिसते, परंतु ती तुमच्यापासून (साक्षीदारपासून) किती दूर असेल? हे मोजपट्टीने मोजणे शक्य आहे का?
जिथे जिथे अनुभवकर्ता आहे तिथे अनुभव देखील आहे. आणि हे दोघेही नेहमी आहेत आणि येथे आहेत. बाकी सर्व काही फक्त मनाने निर्माण केलेली कल्पना आहे. जर सर्व काही तुम्ही जिथे असाल तर संपूर्ण जग तुम्ही जिथे आहात तिथे आहे. बाकी सर्व काही फक्त इंद्रियांनी निर्माण केलेला भ्रम आहे, तिथे काहीच नाही.
जे काही इंद्रियांद्वारे अनुभवले जाते ते मानसिक आहे. मी तुमचे अनुभव जाणून घेऊ शकत नाही, तुम्हाला माझे अनुभव माहित नाहीत. म्हणूनच आपण काव्यात्मकपणे म्हणतो, सर्व काही माझ्यामध्ये आहे.
माझ्यापेक्षा काहीही वेगळे नाही. सर्व काही माझ्यामध्ये आहे. मी अस्तित्व आहे, सर्व काही माझ्यामध्ये आहे. हा प्रत्यक्ष अनुभव आहे.
आणखी एक उदाहरण घेऊ.
अनुभव आधी येतो आणि अनुभवी/अनुभवकर्ता नंतर येतो का?
अनुभवी/अनुभवकर्ता आधी येतो आणि अनुभव नंतर येतो का?
सर्वत्र आणि प्रत्येक क्षणी, अनुभवी/अनुभवकर्ता आणि अनुभव एकत्र असतात, एकाच वेळी. सिद्धांततः ते भिन्न असल्याचे दिसते, तथापि, ते वेगळे केले जाऊ शकत नाहीत. अनुभव प्रत्येक क्षणी बदलत आहेत, आणि ते ते वेगवेगळे असतात, परंतु सर्व अनुभव अनुभवकर्ता पासून वेगळे नाहीत.
लाटा बदलत आहेत पण त्या पाण्यापेक्षा वेगळ्या आहेत का? चिकणमातीचा आकार बदलतो पण भांडे आणि चिकणमातीमध्ये वेगळेपणा आहे का? मन अनुभवी/अनुभवकर्ता आणि अनुभव मध्ये विभाजन करते, परंतु प्रत्यक्षात दोन्ही एक आहेत.
सीमा
दुसरा अजून एक मार्ग आहे जाणून घेण्याचा कि हे सर्व कुठे आहे?
माझ्या आणि वस्तुमधील सीमारेषा कोठे आहे?
जर वस्तु कुठेतरी बाहेर असेल तर, अनुभवी/अनुभवकर्ता कोठे सुरू होतो आणि अनुभव कुठे संपतो. पूर्वग्रहा मुळे आपण वस्तू शरीराबाहेर बघतो , पण शरीर स्वतः कुठे आहे? आपण मनाबाहेर म्हणू शकतो, पण मग मन कुठे आहे? काही जण म्हणतील की मन माझ्या बाहेर आहे, मी मन नाही. माझ्या आणि मनामध्ये सीमारेषा कुठे आहे? आपण असे म्हणू शकता की गोष्टी/वस्तु बाहेर आहेत, परंतु विचारांचे काय?
खरोतर कोठेही सीमारेषा नाहीयेत. अज्ञान हे भ्रमामुळे आहे. अनुभव आणि अनुभवी/अनुभवकर्ता या एकाच नाण्याच्या दोन, दोन बाजू आहेत, म्हणजे मीच एकमात्र अस्तित्व आहे.
मग दुसरी व्यक्ती कोण आहे? ती पण व्यक्ती म्हणेल की मीच अस्तित्व आहे. मग याचा अर्थ असा होतो की अनेक अनुभवी/अनुभवकर्ता आणि अनेक अस्तित्वे आहेत? हे होऊ शकत नाही. एक अनुभवी/अनुभवकर्ता ज्याला असंख्य अनुभव येत आहेत. अनुभवी/अनुभवकर्ताचा तत्व काय आहे? पूज्य, किंवा शून्यता. अस्तित्वाचे सार काय आहे? शून्य. तेथे फक्त शून्यता आहे, परंतु आपण फक्त अनुभव आणि अनुभवी/अनुभवकर्ता पाहतो. अस्तित्व म्हणजे शून्यता, स्वतःला अनेक रूपांमध्ये अनुभवणे. हे ऐक्य किंवा द्वैत नसलेले, अद्वैतच ज्ञान आहे.
अद्वैत
अद्वैत कसा अनुभवता येईल?
अद्वैत चा कोणताही अनुभव होत नाही. जसा अनुभव येतो तसाच अनुभव घेणाराही असतो. फक्त अनुभवकर्ता व्हायचे आहे. जे आहे तेच असणे म्हणजेच अद्वैत होय. आपण या क्षणी पण तेच (अनुभवकर्ता) आहोत. अद्वैत मध्ये मन विभाजन करते, पण मनाचाच वापर करून कोणीही हे जाणू शकतो की कोणतेही विभाजन नाही. मनाचा स्वभाव आहे की ते अद्वैतात विभागणी करते आणि बुद्धी त्याच्या पलीकडे पाहू शकते आणि जाणून घेऊ शकते की दोन नाहीत. म्हणूनच आपण म्हणतो की दोन नाहीत. फक्त अद्वैत आहे. आपण याला केवळ अनुभवजन्यतेची घटना (अनुभवक्रिया) म्हणू शकतो.
फक्त अनुभवक्रिया आहे.तुमची सध्याची स्थिती हि अनुभवक्रीयेची आहे . याला अद्वैताची स्थिती असेही म्हणतात. याशिवाय इतर कोणतीही स्थिती शक्य नाही. ही अस्तित्वाची स्थिती आहे.
वैराग्यासह या अवस्थेत राहणे शक्य आहे. एका जागी शांतपणे बसा आणि तुमचे ध्यान अलिप्तपणे पसरू द्या आणि शरीर, विचार, इच्छा आणि चैतन्य तुमच्या ध्यानात समाविष्ट करा आणि तुम्ही फक्त अनुभवात्मक कृती पाहू शकाल. ही समाधी आहे. आपण नेहमी समाधीत असतो, परंतु मनाची क्रिया किंवा मनाची वृत्ती समाधी लपवतात. सर्व काही जागृत अवस्थेच्या मागे लपले आहे, परंतु जर आपण लक्ष दिले तर आपल्याला दिसून येते की तेथे फक्त शून्यता आहे. मी कुठेही महत्वाचा नाही. रिक्त किंवा शून्य असणे, एक असणे, संपूर्ण अस्तित्व असणे हेच आहे. अस्तित्वाच्या पडद्यावरील प्रत्येक गोष्ट स्वप्नासारखी वाटते. जर तुम्हाला समाधीमध्ये राहायचे असेल तर ती येथे आहे आणि ती आता आहे.
आपण स्वत: एक अद्वितीय अस्तित्व आहात, स्वतःला एक खोटे स्वप्न म्हणून अनुभवत आहात.
हा साधनेचा अंत आहे, अध्यात्माचा अंत आहे, ज्ञानाचा अंत आहे.
इतर आवृत्ती
या तीन दिवसांच्या कार्यक्रमाची आवृत्ती खालील भाषांमध्ये उपलब्ध आहे.
हिंदी मध्ये ऑडिओ आवृत्ती:
इंग्रजी मध्ये ऑडिओ आवृत्ती:
मदत
ज्ञान मिळाल्यावर बहुसंख्य साधकांना आनंद, हलकेपणा, आनंद आणि सकारात्मक भावनांचा अनुभव येत असला, तरी या अभ्यासक्रमाच्या काही दिवसांनंतर काही विद्यार्थ्यांना काही मदतीची आवश्यकता असू शकते.
लक्षणे किंवा प्रकटीकरण असू शकतात. अत्यंत भावना असू शकतात. तेथे रडणे किंवा अलिप्तता असू शकते. यामुळे जीवनशैली, नातेसंबंध किंवा नोकऱ्या इत्यादींमध्ये काही दिवस ते काही वर्षांमध्ये मोठे बदल होऊ शकतात.
हे मुख्यतः निरुपद्रवी आहे, परंतु काही विद्यार्थ्यांना भीती किंवा अस्वस्थता किंवा नैराश्य/आजारपण इत्यादींचा अनुभव येऊ शकतो. हे काही दिवसात निघून जातात. अशा विद्यार्थ्याने काही वैद्यकीय तपासण्या केल्या पाहिजेत आणि नंतर तो शरण जाणे आणि जोपर्यंत आवश्यक असेल तोपर्यंत शिक्षकांच्या संपर्कात राहणे आवश्यक आहे.